Na pierwszy ogień idzie czas znienawidzony przez chyba wszystkich polaków uczących się angielskiego – Present Perfect. Nauczyciele maltretują nim uczniów już od 4 klasy. Mówi się, że trudny. I może jest w tym trochę racji, bo jest to czas, którego odpowiednika nie ma w języku polskim. Ale przy odpowiednim podejściu da się go zrozumieć.
Jestem Michał Szulik, a to jest cykl Gramatyka Szulika – praktyczne podejście do języka. Tłumaczę w nim gramatykę angielską ze szczególnym naciskiem na praktykę.
Present Perfect… W szkołach zazwyczaj mówi się, ze jest to czas, który „łączy przeszłość z teraźniejszością”. I o ile w teorii jest to prawda, to pod kątem praktyki i zrozumienia go niewiele takie tłumaczenie pomaga. Nie ma go po prostu jak odnieść do konkretnych przykładów z życia.
No bo spójrzmy na taki kontekst:
Rozmawia dwóch kolegów, Wojtek i Maciek. Wojtek mówi Maćkowi, że w zeszłe wakacje był na Majorce, że bardzo mu się podobało i opowiada mu co zwiedził. Następnie zadaje pytanie „A czy Ty byłeś kiedyś na Majorce„?
No i co, czy użyjemy tutaj czasu Present Perfect? Zastanówmy się więc zgodnie ze szkolną zasadą, czy ta czynność „łączy przeszłość z teraźniejszością”. Hm…. No właśnie, ciężko powiedzieć. Nie wiadomo jak tą zasadę wykorzystać w praktyce.
Lepiej jest podejść do nauki czasu Present Perfect traktując jego konstrukcje jako stelaż stosowany do budowania zdań w trzech podstawowych, rożnych i niezależnych od siebie użyciach.
Co to jest „użycie” (zwane również czasem „wykorzystaniem”)? To po prostu kontekst sytuacyjny, w którym używamy danego czasu. Przykładowo, jednym z użyć czasu Present Continuous są „czynności, które dzieją się w chwili mówienia”.
Ale wracając do Present Perfect…
Myślę, że te trzy użycia, o których wspomniałem wcześniej są od siebie na tyle odmienne, że próba stworzenia jednej reguły łączącej wykorzystanie tego czasu jest po prostu niepraktyczna i lepiej się nauczyć każdego użycia z osobna.
Użycia, o których mówię powyżej to:
- doświadczenia życiowe (np. Byłem w Hiszpanii 3 razy.)
- podkreślenie skutku czynności z przeszłości na teraz (np. Złamałem nogę. – podkreślam skutek, że w związku z tym nie mogę grać w piłkę nożną – skutek będzie tu zawsze wynikał z kontekstu rozmowy i nie będzie przekazany w zdaniu dosłownie)
- informacja o tym jak długo trwa czynność, która jeszcze się nie zakończyła (ale uwaga: tylko dla czasowników statycznych – wyjaśniam o co chodzi poniżej) (np. Mam ten samochód od dwudziestu lat. – kupiłem go 20 lat temu i nadal jest w moim posiadaniu)
Jeśli zrozumiesz i nauczysz się te użycia osobno identyfikować w rozmowie i je wykorzystywać, będzie Ci dużo łatwiej pojąć o co chodzi w tym, często demonizowanym, czasie Present Perfect.
Poniżej opiszę szczegółowo wspomniane użycia, ale zanim to zrobię zacznijmy od wspomnianego stelażu, czyli zasad konstrukcji czasu Present Perfect.
Zasady konstrukcji
Zdanie twierdzące
Podmiot + have/has + czasownik w trzeciej formie + reszta zdania.
Na przykład:
She has done her homework. – Ona zrobiła swoją pracę domową.
I have been to Spain three times. – Byłem w Hiszpanii trzy razy.
I have had this car for ten years. – Mam ten samochód od dziesięciu lat.
Pytanie ogólne
Have/has + podmiot + czasownik w trzeciej formie + reszta zdania?
Na przykład:
Has she done her homework? – Czy ona zrobiła swoją pracę domową?
Have you been to Spain? – Czy byłeś w Hiszpanii?
Have you had this car for a long time? – Czy Ty masz ten samochód od dawna? (dosłownie „od długiego czasu”, ale tak raczej po polsku nie powiemy)
Pytanie szczegółowe
How/What/Who/Which/Why/Where/itp. + have/has + podmiot + czasownik w trzeciej formie + reszta zdania?
Uwaga – czas Present Perfect to czas mówiący o teraźniejszości, więc NIGDY nie zadamy pytania zaczynającego się od When! Jeśli chcemy zapytać KIEDY coś zostało wykonane to użyjemy innego czasu (np. Past Simple).
Na przykład:
Why has she done her homework? – Dlaczego ona zrobiła swoją pracę domową?
How many times have you been to Spain? – Ile razy byłeś w Hiszpanii?
How long have you had this car? – Jak długo masz ten samochód?
Pytanie o podmiot
(czyli takie, w którym nie wiemy kto lub co wykonuje daną czynność i chcemy o to zapytać)
Who/What + ZAWSZE has + czasownik w trzeciej formie + reszta zdania?
Na przykład:
What has made that sound? – Co wydało ten dźwięk?
Who has been to Spain? – Kto był w Hiszpanii?
Who has had this car for ten years? – Kto ma ten samochód od dziesięciu lat?
Przeczenie
Podmiot + have/has + not + czasownik w trzeciej formie + reszta zdania.
Na przykład:
She hasn’t done her homework. – Ona nie zrobiła swojej pracy domowej.
I haven’t been to Spain three times. – Ja nie byłem w Hiszpanii trzy razy.
I haven’t had this car for ten years. – Ja nie mam tego samochodu od dziesięciu lat.
Doświadczenia życiowe
Teraz, jak już wiemy jak tworzyć czas Present Perfect, zagłębmy się nieco w jego użycia, o których wspomniałem wcześniej.
Mówiąc o swoich „doświadczeniach życiowych” mamy na myśli czynności, które wydarzyły się na przestrzeni całego naszego życia i NIE JEST WAŻNE KIEDY ZOSTAŁY WYKONANE. Ważne, że mamy je w bagażu swoich doświadczeń i są istotne z punktu widzenia rozmowy, którą prowadzimy TERAZ.
W ogóle to dobrze na czas Present Perfect patrzeć jako na czas TERAŹNIEJSZY, bo w końcu to czas PRESENT. Przekazuje nam on informację o stanie naszych doświadczeń na dzień dzisiejszy, na teraz.
Na przykładach zawsze najłatwiej zrozumieć, dlatego spójrz na taki dialog:
Mark: Look! There is a sushi bar over there. Are you hungry? (Patrz! Tam jest bar sushi. Jesteś głodna?)
Betty: Well, I am hungry, but I’ve never eaten sushi. I don’t know if I will like it. (Cóż, jestem głodna, ale nigdy nie jadłam sushi. Nie wiem, czy mi posmakuje)
Mark: Oh, come on! There is always a first time for everything! (No dawaj! Zawsze jest ten pierwszy raz!)
Betty: Ok, fair enough. Let’s go. (Ok, niech będzie. Chodźmy.)
Betty mówiąc I’ve never eaten sushi używa czasu Present Perfect, ponieważ mówi o swoim doświadczeniu życiowym. Inaczej mówiąc, przekazuje informację, że na przestrzeni całego swojego życia nie miała okazji jeść sushi i ten brak doświadczenia jest istotny z punktu widzenia rozmowy, którą właśnie prowadzi (w związku z tym nie wie, czy jej posmakuje).
Inne przykłady:
I have been to London three times. – Byłem w Londynie trzy razy. (do tej pory, na przestrzeni całego mojego życia, NIE np. w zeszłe wakacje)
She hasn’t seen that movie. – Ona nie widziała tego filmu. (w sensie, że w ogóle, na przestrzeni całego jej życia, aż do teraz; w związku z tym można jej zaproponować obejrzenie go)
I’ve never ridden a skateboard. – Nigdy nie jeździłem na deskorolce. (w całym swoim życiu, aż do teraz, nie miałem takiego doświadczenia)
Obszerniej użycie doświadczeń życiowych opisuję TUTAJ.
Podkreślenie skutku czynności z przeszłości na teraz (w skrócie: skutek)
Mówiąc o „skutku czynności z przeszłości na teraźniejszość” (w skrócie „skutek”) mamy na myśli sytuację, w której bardziej koncentrujemy się na rezultacie danej czynności niż na samej czynności.
Trochę zagwatwane?
To spójrz na taki dialog:
Teacher: Let’s check homework now! John, could you, please, read your essay? (Sprawdźmy teraz pracę domową! John, czy mógłbyś proszę przeczytać swoje wypracowanie?)
John: Mrs. Roberts, unfortunately, I haven’t done my homework… My mum is away and I had to take care about the house. (Pani Roberts, niestety, nie zrobiłem mojej pracy domowej… Moja mama wyjechała i musiałem zaopiekować się domem.)
Zwróć uwagę, że John mówiąc I haven’t done my homework nie koncentruje się tak naprawdę na przeszłości, a na teraźniejszości. Podkreśla, że w danym momencie jest nieprzygotowany. Innymi słowy skutkiem nie zrobienia jego pracy domowej jest to, że nie może przeczytać swojego wypracowania i właśnie na to – w szczególności – chce zwrócić uwagę w swojej wypowiedzi.
Inne przykłady na skutek:
She has broken her leg. – Ona złamała swoją nogę. (teraz ma złamaną nogę i skutkiem jest to, że np. nie może grać w siatkówkę z koleżankami)
Your time has come. – Twój czas nadszedł. (Czas umierać 😉 )
What have you done here?! – Coś Ty tu zrobił?! (Np. widzimy rezultat w postaci np. pokoju całego w farbie – skutek, na którym się koncentrujemy – i pytamy się o przyczynę)
Obszerniej użycie skutku opisuję TUTAJ.
Informacja o tym jak długo trwa czynność, która jeszcze się nie zakończyła (dla czasowników statycznych)
No i tutaj sią zaczynają niewielkie schody, bo to uźycie jest troszkę bardziej skomplikowane. Trzeba tu bowiem pamiętać nie tylko o samym użyciu, ale też zwróciż uwagę na czasownik.
Już tłumaczę o co chodzi…
Pamiętasz może czym są czasowniki statyczne i dynamiczne? Jeśli nie, to… Google is your friend 🙂 Chociażby TUTAJ jest to całkiem nieźle wytłumaczone. Sam też może coś na ten temat kiedyś napiszę. Temat nie jest specjalnie skomplikowany.
No to jak już pamiętasz lub przypomniałeś/poznałeś różnicę między czasownikami statycznymi i dynamicznymi to wróćmy do naszego użycia.
Otóż z reguły do informowania o długości trwania czynności, która jeszcze się nie zakończyła używamy czasu Present Perfect CONTINUOUS, o którym też coś wkrótce napiszę. To jest typowe użycie właśnie pod ten czas, a czas Present Perfect jest tutaj tylko w roli wyjątku. Czyli kiedy? Ano wtedy kiedy mamy do czynienia z czasownikiem statycznym.
I właśnie na czasownikach statycznych – czyli tych, gdzie używamy dla naszego użycia czasu Present Perfect – się tutaj skupimy. Czasowniki dynamiczne zaatakujemy w osobnym poście – tym dotyczącym Present Perfect Continuous.
Wróćmy teraz do naszego wykorzystania.
Spójrz na przykład:
Tom: Mike, why are you still using Windows XP?! No one uses it anymore. (Mike, czemu nadal używasz Windows XP?! Nikt już go nie używa!)
Mike: Well, I have had my computer for 20 years. I just didn’t feel like upgrading it. (Cóż, mam swój komuter od dwudziestu lat. Po prostu nie chciało mi się go aktualizować.)
Mike mówiąc „I have had my computer for 20 years” używa czasu Present Perfect z dwóch powodów:
- Jest to czynność, która zaczęła się w przeszłości, jeszcze się nie zakończyła i mówimy jak długo dana czynność trwa (póki co 20 lat, aż do teraz).
- Naszym czasownikiem głównym jest have, czyli mieć. Jest to czasownik statyczny i dlatego użyjemy tutaj właśnie Present Perfect, a nie jak dla czasowników dynamicznych Present Perfect Continuous.
Inne przykłady na informację o tym jak dlugo trwa czynnosc, ktora jeszcze sie nie zakonczyla (dla czasowników statycznych):
I have been hungry for 5 hours! – Jestem głodny od 5-u godzin! (zacząłem 5h temu i nadal jestem)
She has known Sue since she was 11. – Ona zna Sue od 11 roku życia. (ich znajomość zaczęła się kiedy miała 11 lat i nadal się znają)
I have had a headache for two days. – Boli mnie głowa (dosłownie „mam ból głowy”) od dwóch dni. (i znów, ból zaczął się dwa dni temu, a głowa nadal mnie boli)
To tyle na dzisiaj. Mam nadzieję, że udało mi się rzucić nieco świeżego światła na ten dość skomplikowany czas. Jeśli jeszcze coś jest niejasne, dajcie znać w komentarzach!